Dieta de monos aulladores en Mesoamérica
Ariel Rodríguez Vargas
Proyecto Primates Panamá
ProyectoPrimatesPanamá@gmail.com
Los monos aulladores del género Alouatta de la familia Atelidae son 11 especies exclusivas del neotrópico. Se extienden desde México hasta Argentina. Las especies del neotrópico son las siguientes (ITIS 2020):
- Alouatta belzebul (Linneo, 1766) – Mono aullador de manos rojas, Aullador de manos rojas
- Alouatta caraya (Humboldt, 1812) – Mono aullador negro, Aullador negro, Aullador paraguayo
- Alouatta discolor (Spix, 1823) – Aullador de Spix’s
- Alouatta guariba (Humboldt, 1812) – Mono aullador café
- Alouatta macconnelli Elliot, 1910 – Aullador rojo de Guayana
- Alouatta nigerrima Lönnberg, 1941 – Aullador negro del Amazonas
- Alouatta palliata (Gris, 1849) – Saraguato de manto, Mono aullador de manto
- Alouatta pigra Lawrence, 1933 – Mono aullador negro mexicano, aullador negro guatemalteco
- Alouatta sara Elliot, 1910 – Mono aullador rojo boliviano, aullador rojo boliviano
- Alouatta seniculus (Linnaeus, 1766) – Mono aullador rojo, aullador rojo venezolano
- Alouatta ululata Elliot, 1912 – Aullador de manos rojas de Maranhão
La Tabla 1 hace un recuento no exhaustivo de plantas consumidas por los monos aulladores en Mesoamérica: Alouatta palliata, A. pigra. La mayor parte de los datos corresponden a datos publicados en revistas científicas, libros y literatura gris. Evidentemente el número de especies y la sistemática puede estar desactualizada pero no dejan de ser datos correctos y de gran utilidad para los investigadores que desean entrar a estudiar la autoecología de los monos aulladores del neotrópico. Existen revisiones y listados más extensos y más actualizados, pero evidentemente todos los listados aportan alguna información nueva, útil para adentrarse en los estudios requeridos para comprender con mayor profundidad la ecología alimenticia de los monos aulladores., entre otras cosas.
Este listado incluye 316 especies de plantas, basado en 26 referencias de México, Guatemala, Belice, Nicaragua, Costa Rica y Panamá, más algunos datos propios. Nuestros datos pueden representar aproxidamente entre un 20 y 30 por cierto% de las especies de la dieta conocida de los monos aulladores del Neotrópico.
Tabla 1. Lista de especies de plantas que consumen los monos aulladores en Mesoamérica
Anacardiaceae | Anacardium excelsum |
| Astronium graveolens |
| Mangifera indica |
| Spondias mombin |
| Spondias nigrescens |
| Spondias purpurea |
| Spondias radlkoferi |
| Stemmadenia donnelli-smithii |
| Tapirira mexicana |
Annonaceae | Annona jahnii |
| Annona pupurea |
| Cymbopetallum baillonii |
| Desmopsis panamensis |
| Guatteria dumetorum |
| Unonopsis pittieri |
Apocynaceae | Aspidoperma megalocarpon |
| Forsteronia spicata |
| Lacmellea panamensis |
| Plumeria rubra |
| Tabernaemontana arborea |
Araceae | Monstera acuminata |
| Monstera tuberculata |
| Philodendron belizense |
| Philodendron radiatum |
Araliaceae | Dendropanax arboreus |
| Sciadodendron excelsum |
Arecaceae | Roystonea regia |
| Scheelea liebmannii |
| Socratea durissima |
Asteraceae | Eupatorium sp. |
| Exostema mexicana |
Bignoniaceae | Arrabidaea candicans |
| Arrabidaea patallalerum |
| Arrabidaea patellifera |
| Callichlamys latifolia |
| Macfadyena unguis-cati |
| Martinella obovata |
| Paragonia pyramidata |
| Phryganocydia corymbosa |
| Tabebuia guayacan |
| Tabebuia neochrysantha |
| Tabebuia ochraceae |
| Tabebuia rosea |
| Tynanthus croatianus |
Bixacea | Cochlospermum vitifolium |
Bombacaceae | Bombacopsis quinatum |
| Bombacopsis sessilis |
| Cavanillesia platanifolia |
| Ceiba aesculifolia |
| Ceiba pentandra |
| Pachira aquatica |
| Pseudobombax septenatum |
| Quararibea asterolepis |
| Quararibea funebris |
Boraginaceae | Bourreria quirosii |
| Cordia alliodora |
| Cordia callococca |
| Cordia dentata |
| Cordia dodecandra |
| Cordia panamensis |
| Cordia sp. |
| Cordia stellifera |
| Cordia stenoclada |
Burseraceae | Bursera simaruba |
| Protium copal |
| Protium panamense |
| Protium tenuifolium |
| Tetragastris panamensis |
Capparaceae | Crataeva tapia |
Caricaceae | Carica papaya |
Cecropiaceae | Cecropia eximia |
| Cecropia insignis |
| Cecropia obtusifolia |
| Cecropia peltata |
Celastraceae | Celtis jippii |
Chrysobalanaceae | Couepia polyandra |
| Licania arborea |
| Licania platypus |
Clusiaceae | Clusia odorata |
Combretaceae | Terminalia amazonia |
| Terminalia racemosa |
Connaraceae | Connarus americana |
| Connarus panamensis |
Convolvulaceae | Ipomoea clavata |
| Maripa panamensis |
Dilleneaceae | Davilla nitida |
| Doliocarpus major |
| Doliocarpus olivaceus |
| Tetracera sp. |
Ebenaceae | Diospyros nicaraguensis |
| Diospyros veraecrucis |
| Dispyros veraecrucis |
Elaeocarpaceae | Mutingia calabura |
| Sloanea terniflora |
Euphorbiaceae | Croton schiedeanus |
| Drypetes sp. |
| Drypetes standleyi |
| Hyeronima laxiflora |
| Omphalea cardiophylla |
| Omphalea diandra |
| Tetrorchidium rotundatum |
Fabaceae | Albizzia adenocephala |
| Albizzia purpusii |
| Albizzia sp. |
| Andira galleotiana |
| Andira inermis |
| Cassia doylei |
| Cassia sp. |
| Copaifera aromatica |
| Cynometra retusa |
| Dalbergia retusa |
| Dalium guianense |
| Dialium guianense |
| Dioclea reflexa |
| Dioclea sp. |
| Dipteryx panamensis |
| Dussia mexicana |
| Entada gigas |
| Enterolobium cyclocarpum |
| Erythrina folkersii |
| Gliricidia sepium |
| Hymenaea courbarill |
| Inga edulis |
| Inga fagifolia |
| Inga goldmanii |
| Inga pinetorum |
| Inga punctata |
| Inga sapindoides |
| Inga sp. |
| Inga sp.2 |
| Inga vera |
| Leucaena leucacephala |
| Lonchocarpus costaricensis |
| Lonchocarpus cruentus |
| Lonchocarpus hondurensis |
| Lonchocarpus minimiflorus |
| Lysiloma semannii |
| Machaerium arboreum |
| Machaerium biovulatum |
| Machaerium cobanense |
| Machaerium pachyphyllum |
| Machaerium purpurascens |
| Machaerium sp. |
| Myrospermum frutescens |
| Ormosia coccinea |
| Ormosia sp. |
| Pithecellobium arboreum |
| Pithecellobium longifolium |
| Pithecellobium saman |
| Platypodium elegans |
| Prioria copaifera |
| Pterocarpus belizensis |
| Pterocarpus hayesii |
| Pterocarpus rohrii |
| Pterocarpus sp. |
| Schizolobium parahybum |
| Swartzia apetala |
| Swartzia cubensis |
| Swartzia simplex |
| Sweetia panamensis |
| Tachigali versicolor |
Flacourtiaceae | Casearia arborea |
| Hasseltia floribunda |
Gesneriaceae | Columnea purpusii |
Gnetaceae | Gnetum leyboldii |
Hippocrateaceae | Hippocratea volubilis |
Icacinaceae | Calatola laevigata |
Lauraceae | Beilshmiedia pendula |
| Bulschmiedia pendula |
| Nectandra ambigens |
| Nectandra coriacea |
| Nectandra salicifolia |
Lecythidaceae | Gustavia superba |
Leguminoseae | Acacia glomerosa |
| Acacia hayesii |
| Acacia tenuifolia |
Loranthaceae | Psittacanthus calyculatus |
| Struthantus haenkei |
Malpighiaceae | Byrsonima crassifolia |
| Mascagnia hippocrateoides |
| Mascagnia vacciniifolia |
Malvaceae | Robinsonella mirandae |
Marcgraviaceae | Souroubea sympetalae |
Melastomataceae | Miconia argentea |
| Mouriri myrtilloides |
| Topobaca praecox ? |
Meliaceae | Cedrela mexicana |
| Cedrela odorata |
| Cedrela sp. |
| Guarea glabra |
| Guarea luxii |
| Trichilia cipo |
| Trichilia cuneata |
| Trichilia havanensis |
| Trichilia martiane |
| Trichilia sp |
| Trichilia trifolia |
Menispermaceae | Abuta panamensis |
| Abuta racemosa |
| Odontocarya nitida |
Moraceae | Artocarpus communis |
| Brosimum alicastrum |
| Brosimum bernadette |
| Brosimum lactecens |
| Castilla elastica |
| Chlorophora tinctoria |
| Ficus bullenei |
| Ficus citrifolia |
| Ficus colubrinae |
| Ficus costaricana |
| Ficus cotinifolia |
| Ficus crassiuscula |
| Ficus glabrata |
| Ficus hartwegii |
| Ficus insipida |
| Ficus jimenezii |
| Ficus maxima |
| Ficus obtusifolia |
| Ficus ovalis |
| Ficus paraensis |
| Ficus pertusa |
| Ficus petenensis |
| Ficus podifolia |
| Ficus sp. |
| Ficus sp.2 |
| Ficus tecolutensis |
| Ficus tonduzii |
| Ficus trigonata |
| Ficus yoponensis |
| Maquira costaricana |
| Olmedia aspera |
| Poulsenia armata |
| Pseudolmedia oxyphyllaria |
| Trophis racemosa |
Myristicaceae | Virola koschnyi |
| Virola sebifera |
| Virola surinamensis |
Myrtaceae | Eugenia capulli |
| Eugenia coloradensis |
| Eugenia malaccensis |
| Eugenia nesiotica |
| Eugenia oerstedeana |
| Eugenia salamensis |
| Myriciaria floribunda |
Olacaceae | Ximenia americana |
Pedaliaceae | Martynia annua |
Phytolaccaceae | Trichostigma octandrum |
Piperaceae | Piper arboreum |
| Piper sp. |
| Piper tuberculatum |
Poaceae | Phyllostachys aurea |
Polygalaceae | Securidace sp. |
Polygonaceae | Coccoloba barbadensis |
| Coccoloba caracasana |
| Coccoloba guanacestensis |
| Triplaris americana |
Rhizophoraceae | Rhizophora harrisonii |
Rubiaceae | Alseis blackiana |
| Calicophyllum longifolium |
| Calicophyllum sp. |
| Calycophyllum candidissimum |
| Chomelia spinosa |
| Genipa americana |
| Guettarda macrosperma |
Rutaceae | Zanthoxylum kellermanni |
| Zanthoxylum panamense |
| Zanthoxylum procerum |
| Zanthoxylym caribaeum |
Sapindaceae | Cupania dentata |
| Cupania guatemalensis |
| Melicoccus bijugatus |
| Paullinia pinnata |
| Paullinia sp. |
| Sapindus saponaria |
| Sapium lateriflorum |
| Sapium thelocarpum |
| Serjania mexicana |
| Serjania sp. |
| Thouinidium decandrum |
Sapotaceae | Achras zapota |
| Chrysophyllum cainito |
| Chrysophyllum mexicana |
| Chrysophyllum panamense |
| Dipholis minutiflora |
| Manilkara achras |
| Manilkara chicle |
| Manilkara zapota |
| Mastichodendron capiri |
| Mastichodendron tempisque |
| Pouteria campechiana |
| Pouteria sapota |
| Pouteria sp. |
Simaroubaceae | Quassia amara |
| Simarouba glabra |
| Simarouba glauca |
Solanaceae | Lycianthes purpusii |
Sterculiaceae | Guazuma tomentosa |
| Guazuma ulmifolia |
| Sterculia apetala |
Theaceae | Pelliciera rhizophorae |
Tiliaceae | Apeiba membranacea |
| Heliocarpus donnell-smithii |
| Luehea candida |
| Luehea seemannii |
| Luehea speciosa |
| Mortoniodendrum guatemalense |
Ulmaceae | Ampelocera hottlei |
Urticaceae | Myriocarpa cordifolia |
Verbenaceae | Avicennia bicolor |
| Petrea volubilis |
| Vitex gaumeri |
Violaceae | Hybanthus prunifolium |
Viscaceae | Phorandendron quadrangulare |
| Phorandendron robustissimun |
Vitaceae | Cissus verticillata |
Vochysiaceae | Vochysia hondurensis |